نقشه ذهنی و مدل های آن

هر کدام از افراد به صورت متفاوتی فکر می کنند و دلیل این پدیده نقشه ذهنی و مدل های آن است. پدیده کوچینگ در جوامع مدرن امروز از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است و به همین دلیل تئوری‌های فراوانی در مورد آن مطرح شده است. همین دلیل باعث شد تصمیم بگیریم به طور مفصل در مورد جدید ترین انواع مدل‌های کوچینگ صحبت کنیم، به شما نیز پیشنهاد می‌کنیم که تا پایان این مقاله با ماه همراه باشید.

معرفی نقشه ذهنی و مدل های

• مدل کوچینگ GROW

مدل کوچینگ (GROW) که توسط سر جان ویتمور شناسایی شده است احتمالاً محبوب‌ترین و کاربردی‌ترین مدل کوچینگ بوده و می‌تواند به عنوان ساختار جلسات کوچینگ استفاده شود. این مدل کوچینگ زمانی مفید است که برای برگزاری جلسه کوچینگ به عنوان چارچوبی در نظر گرفته شود. GROW   ابزاری ساده و در عین حال قدرتمند برای ساختار جلسات کوچینگ است و یکی از انواع کوچینگ برپایه رشد شخصی و گروهی می‌باشد. تفاوت این شیوه کوچینگ با دیگر شیوه‌ها در مراحل و روش یادگیری آن می‌باشد. مدل GROW از چهار مرحله اهداف، واقعیت‌ها، گزینه‌ها و راه حل‌ها تشکیل می‌شود.

• هدف: در ابتدا باید به خوبی مشخص شود که فرد با چه هدفی به کوچ مراجعه کرده و قصد دارد در نهایت به کجا برسد.
• واقعیت: در مرحله دوم کوچ به فرد کمک می‌کند تا با جایگاه و موقعیت کنونی خود آشنا شود به مهارت‌ها، استعدادها و توانایی‌های خود پی ببرد و باورهای محدودکننده و موانع را بشناسد. فرد در این مرحله به خودشناسی می‌رسد.
• گزینه‌ها و انتخاب‌ها: در مرحله سوم ابزارها و گزینه‌های لازم برای رسیدن به هدف با توجه به توانایی‌ها و مهارت‌های فرد مشخص می‌شود.
• خواستن و اراده: در مرحله آخر فرد با علم به این‌که برای رسیدن به هدف باید چه کارهایی انجام دهد شروع به اقدام می‌کند تا اهدافش را محقق سازد.
• مدل کوچینگ RE-GROW

اگر کوچ به این نتیجه برسد که فرد در جلسه اول کوچینگ نتوانسته به درستی از مسیر مطلع شود . در طی دو مرحله به مرور (review) و ارزیابی (evaluate) جلسه قبل می‌پردازد و بار دیگر مسائل مهم را گوشزد می‌کند و سپس به سراغ دیگر مراحل می‌رود. در این مرحله کوچ سعی دارد به نقشه ذهنی و مدل آن در فرد دست یابد.

• مدل کوچینگ OSCAR

مدل اسکار در سال 2002 معرفی شد. این مدل را برای بهبود عملکرد مدیران در سازمان‌ها معرفی شد اما می‌توان این مدل را در جنبه‌های دیگر زندگی نیز به کار گرفت. هر حرف از این مدل یک مفهوم دارد که زیر به بررسی آن‌ها می‌پردازیم.

• نتیجه: در ابتدا باید مشخص شود که فرد قصد دارد در پایان به چه نتیجه‌ای (هدف) دست پیدا کند.
• وضعیت: باید در مرحله دوم مشخص شود که وضعیت و جایگاه کنونی فرد چگونه است و تعیین شود که چه عوامل و موانعی باعث شده‌اند تاکنون او نتواند به هدفش برسد. با این کار شکاف موجود بین هدف و جایگاه کنونی فرد مشخص می‌شود.
• انتخاب‌ها: اکنون باید شکافی که در مرحله قبل مشخص شده را با بهترین ابزارها و انتخاب‌ها پر کرد تا هدف محقق شود. برای این کار ابتدا باید تمام گزینه‌ها را جمع‌بندی و سپس مزایا و معایب تک‌تک آن‌ها را بررسی کرد. فرد باید با رسیدن به خودشناسی می‌تواند به صورت فردی ابزارها و ایده‌ها را تشخیص دهد و به آن‌ها پایبند بماند.
• عمل: در مرحله چهارم باید با توجه به مرحله قبل شروع به عمل کرد. برای رسیدن به بهترین نتیجه باید متعهد بود و زمان شروع و پایان را در نظر گرفت.
• مرور: بخش پایانی مدل مرور است. در این مرحله تعیین زمان‌های جلسه انجام می‌شود. کوچ باید به خوبی از مسیر فرد باخبر باشد تا از مسیر منحرف نشود.
• مدل کوچینگ CLEAR

کوچینگ مدل  CLEAR از پنج مرحله تشکیل شده است.

• قرارداد کوچ این جلسه را با صحبت درباره نحوه برگزاری جلسات شروع می‌کند و مواردی مانند ساعت و محل برگزاری جلسه کوچینگ و روند جلسات را بررسی می‌کند. تمامی مراحل قرارداد به صورت شفاف ذکر می‌شود.
• گوش دادن، گوش دادن مهم‌ترین مرحله در این مدل است. در این قسمت کوچ سوالات قدرتمندی از فرد می‌پرسد و با احساس همدردی بسیاری به فرد گوش می‌دهد. با این کار کمک می‌کند که مشکلات او شفاف‌تر شود به طوری که فرد به توانایی ایده‌پردازی در جهت برطرف کردن اشکالات نقشه ذهنی و  مدل های آن می‌رسد.
• کاوش کردن این مرحله بسیار پر چالش‌ و طولانی است. دراین قسمت به فرد اجازه داده می‌شود هر چه دوست دارد به صورت آزادانه بیان کند، در مورد تک‌تک چالش‌ها صحبت کند. قدم به قدم مشکلات خود را شفاف‌تر کند و بتواند مسئله را از زوایای مختلف ببیند.
• اقدام این مرحله در اکثر مدل‌های کوچینگ نیز وجود دارد و همین مسئله مهم بودن آن برای محقق کردن اهداف فرد را بیان می‌کند. برای رسیدن به اقدامات موثر نکات زیادی وجود دارد .
• بررسی این مرحله آخرین قسمت از مدل CLEAR می‌باشد که در آن کوچ تمامی اتفاقاتی که در جلسه کوچینگ رخ داده را مرور می‌کند. اقداماتی که فرد باید انجام دهد را بار دیگر بررسی می‌کند و هر دو مطمئن می‌شوند که همه قضایا شفاف است. همچنین کوچ در این مرحله از فرد نظرسنجی انجام می‌‌دهد که در صورت لزوم تعداد جلسات بیشتری در اختیار او قرار دهد.

مدل ACHIEVE در کوچینگ

مدل بعدی کوچینگ ACHIEVE است و به ترتیب در هفت مرحله ارزیابی وضعیت فعلی، طراحی ذهنی خلاقانه، شفاف کردن اهداف، انتخاب اصلی را خلق کردن، ارزیابی گزینه‌ها، طراحی برنامه، تشویق حرکت طراحی شده است.

• در مرحله نخست کوچ موظف است تا درک دقیقی از وضعیت فعلی سازمان و شرایط و موقعیت آن به دست آورد. همان‌طور که همه ما می‌دانیم نخستین گام در حل مشکل و یا بهبود یک وضعیت درک و آگاهی از مسئله است. در این مرحله کوچ می‌تواند از مدیران سؤالات باز بپرسد و با گوش‌دادن عمیق به پاسخ‌ها به درک درستی از وضعیت فعلی سازمان برسد.
• مرحله دوم مدل کوچینگ ACHIEVET ایجاد یک طوفان فکری خلاقانه برای تغییرات اساسی و ارائه راه کارهای خلاقانه است. در این مرحله کوچ می‌تواند سؤالاتی در مورد چالش‌های فعلی و اینکه چه چیزی نیاز به تغییر دارد و یا این‌که چه جایگزین‌هایی برای این تغییرجود دارد را مطرح کند. در این مرحله کوچ باید کم کم نقشه ذهنی را فرد را ترسیم کند.
• در فرایند کوچینگ با مدل ACHIEVE با استفاده از راه‌کارهای ارائه شده در مرحله قبلی، در این مرحله اهدافی واقع‌بینانه، قابل‌اندازه‌گیری و دقیق و مشخص برای فرد ایجاد خواهد شد. ضمناً اهداف باید قابل دستیابی و واقع‌بینانه طراحی شوند و به عبارتی دیگر مشخصه اهداف SMART را داشته باشند.
• در این مرحله باید گزینه‌های مختلف و متعدد برای دستیابی به اهداف ایجاد و دسته‌بندی شوند. در این مرحله کوچ با سوالات مختلف از مراجعان می‌تواند به گزینه‌های مختلف دست یابد. مثلاً با پرسش سوالاتی مثل: برای دستیابی به این هدف چه گزینه‌های را در نظر دارید؟ چه ابزارها و یا منابعی را برای اهداف خود نیاز دارید؟ در این مرحله تمام گزینه‌های ممکن جمع‌آوری می‌شود و ارزیابی آن­ها به مرحله بعدی سپرده می‌شود.
• مرحله ارزیابی و دسته‌بندی گزینه‌هایی است که در مرحله قبلی جمع‌آوری‌ شده‌اند.

کوچ یاری دهنده افراد برای رسیدن به اهداف مشخص است. در این مرحله گزینه‌ها دسته‌بندی و اولویت‌دهی خواهند شد.

• در این مرحله اهداف کلی به اهداف کوچک‌تر تقسیم شده و با یک برنامه عملیاتی که به شکل مکتوب یا تصویری و نمودار و چارت اجرا خواهند شد. در این مرحله برای عملی کردن اهداف افراد نیاز به مهارت‌های جدید و آموزش در محل کار است. کوچ در این مسیر فرد را راهنمایی کرده و با دادن اعتمادبه‌نفس فرد را برای رسیدن به اهداف یاری می‌کند.
• عمل‌کردن به اهداف و حرکت به سمت آن­ها فرد هم در جلسات کوچینگ و هم در فاصله زمانی بین آن باید به طور مداوم تشویق شود. تا زمانی که اهداف مورد نظر حاصل نشده باید به سمت آن­ها حرکت کند. این مرحله برای آن در نظر گرفته شده که از سستی و ناامید شدن در مسیر رسیدن به اهداف جلوگیری کند.

کوچ در این مرحله با ایجاد انگیزه و تشویق افراد باعث رسیدن شما به اهداف کوچک‌تر برای رسیدن به هدف اصلی می‌شود. داشتن ارتباط مؤثر و دوستانه و درعین‌حال مستمر بین کوچ و فرد کلید رسیدن به اهداف است.

مدل استپا در کوچینگ(STEPPA)

مدل بعدی کوچینگ STEPPA نام دارد. این مدل کوچینگ که در شش مرحله طراحی شده است. در قیاس با سایر مدل‌ها محبوبیت بیش‌تری دارد. مراحل این مدل عبارتند از: موضوع، شناخت هدف، احساس، ادراک، طرح و برنامه و اقدام که هر کدام از حروف این کلمه مفهوم خاصی دارند که در ادامه به بررسی آن‌ها خواهیم پرداخت. با پشت سر گذاشتن این مرحله کوچ تا حد زیادی توانسته نقشه ذهنی فرد را مدیریت کند.

• موضوع

کوچ باید از شرایط فعلی و تجربیات فرد یا تیم مطلع باشد زیرا دانستن مسائل ضروری برای کوچ نقش مهمی دارند. احساسات مرتبط و یا ناشی از وقایع در این مرحله از کوچینگ بسیار مهم هستند. کنترل و یا مدیریت این احساسات باید با ظرافت انجام شوند و درصورت عدم کنترل احساسات منجر به ایجاد محیطی منفی می‌شود. در این مرحله از کوچینگ کوچ باید هر گونه احساساتی که بحث را منحرف می‌کند را جدا کند. این فرایند ممکن است مدتی طول بکشد زیرا کوچ بایستی موضوع مورد بحث را کاملا درک کند. در کوچینگ درک و توجه نیز از عوامل مهم محسوب می‌شوند.

• شناسایی هدف

این مرحله از مدل کوچینگ STEPPA بسیار نیز مهم است. کوچ ها بایستی اهداف را مشخص سپس آن‌ها را ارزیابی ‌کنند. در آخر برنامه عملی واقع‌گرایانه‌ای را اجرا کنند. در این فرایند می‌توان از روش SMART برای سازماندهی اهداف استفاده کرد. برای شروع فرایند کوچینگ کوچ باید به صورت جدی با فرد صحبت کند تا  خواسته‌های او و حداکثر توانایی او را درک کند.

• احساسات

احساسات هم دردند و هم درمان! زیرا در فرایند دستیابی افراد به اهداف خود احساسات می‌توانند باعث ایجاد انگیزه شوند یا باعث ضعف فرد شوند. در صورت استفاده مثبت از احساسات در کوچینگ آن‌ها مانند محرکی در ایجاد انگیزه عمل می‌کنند تا شما به اهداف خود برسید. کوچ ها نیز می‌توانند در هدایت و تعبیر احساسات ناشی از مسیر پیش روی فرد را کمک کنند.

• ادارک و انتخاب

در  مدل کوچینگ STEPPA ادارک به منظور درک زمینه‌های وسیع‌تر موقعیت و اهداف مورد نظر فرد است. این‌که چگونه بر طرح کلی و اهداف اصلی او و بر احساسات و اهداف دیگران تاثیر دارد و یا چگونه مسیر موفقیت را هموار می‌کند؟

• برنامه ریزی

در مدل کوچینگ STEPPA  کوچ باید به فرد اعتماد کند. این برنامه کوچینگ شامل مجموعه‌ای از قدم‌ها و یا گام‌های مشخص و تعریف شده‌ای است که توسط خود فرد کنترل می‌شود. درواقع قبل از شروع مسیر کوچینگ تمامی تصمیمات باید مشخص شده باشند.

• سرعت

با تعیین بازه‌های زمانی و مهلت اتمام هر یک از کارها به صورت مجزا می‌توان سرعت فرایند کوچینگ را مشخص کرد. افراد نسبت به اهداف کوتاه مدت و مقیاس‌های زمانی کوتاه‌تر احساس تعهد بیشتری دارند زیرا دستیابی به اهداف جزیی همیشه راحت‌تر به نظر می‌رسد. البته این بازه‌های زمانی و یا مهلت‌ها باید به صورت واقع بینانه‌ای مشخص شوند. مهلت اتمام کارها مانند نقاط عطفی در مسیر پیشرفت قرار دارند و می‌توان از آن‌ها مانند گزارش کارهای کوچکی برای بازنگری تاثیرات اقدامات قبلی استفاده کرد.

• اقدام

در اکثر موارد می‌توان امیدوار بود که پس از گذراندن مراحل مختلف کوچینگ همه چیز آماده اجرا باشد. با این حال در برخی موارد شاید بهتر باشد که قبل از شروع کمی تأمل کنید و در صورت امکان مجدداً تعهد احساسی فرد را ارزیابی کنید تا اطمینان حاصل کنید که برای این برنامه هدف مناسبی تعیین کرده‌اید.

سخن‌آخر

در این مقاله انواع مدل‌های کوچینگ را مورد بررسی قرار دادیم اما بحث کوچینگ بسیار گسترده است و همین جا پایان نمی‌یابد. کوچینگ انواع مختلفی مثل کوچینگ کسب و کار، کوچینگ زندگی، کوچینگ رابطه و… دارد. در مقاله بعدی به بررسی آن‌ها می‌پردازیم.